Ik hou mijn hart vast voor de toekomst van mijn kinderen …

De laatste tijd kom ik in mijn praktijk steeds meer verhalen tegen die me sterk zorgen beginnen te baren over de toekomst van onze kinderen. In de begeleiding van samengestelde gezinnen krijg ik vaak vragen van ouders en plusouders die zich zorgen maken over het gedrag van hun (puberende) kinderen of stiefkinderen. Kinderen van 13, 14, 16 jaar of ouder lijken alle respect verloren te zijn en hun gedrag loopt de spuigaten uit. Bij de verhalen die ik hoor, word ik bezorgd over de toekomst van mijn eigen kinderen. Want die kinderen worden later misschien wel de liefjes van mijn zoon en dochter … Ik hou mijn hart vast voor het moment dat één van mijn kinderen een horrorkind mee naar huis brengt. Is er iets mis met die kinderen? Neen, wel met (één van) hun gescheiden ouders! Wat speelt er zich dan precies af?

Ik geef enkele voorbeelden en zal vervolgens mijn bevindingen schetsen over waar het probleem precies zit volgens mij. De namen in deze situaties zijn fictief, maar de situaties zelf zijn pure realiteit.

Ellen is al 4 jaar plusmama van de 3 kinderen van haar partner. Hij heeft een dochter van 17 jaar uit een eerste relatie en nog 2 jongere tieners uit een tweede relatie. De jongste twee zijn week-om-week bij hun papa en met hen loopt alles behoorlijk vlot. Met de dochter van 17 jaar, Stefanie, is echter geen land te bezeilen. Zij is full-time bij haar papa en Ellen en lapt alle afspraken aan haar laars. Stefanie heeft er zelf voor gekozen om full-time bij haar papa te gaan wonen omdat haar biologische mama strenger was en het ook niet klikte met haar pluspapa. De papa van Stefanie, Ellen haar partner, zag geen andere mogelijkheid dan hierin meegaan. “Als het niet klikt tussen de pluspapa en zijn dochter, als ze zich aan de andere kant niet goed in haar vel voelt, moet ze toch geholpen worden!?” zo redeneerde hij.

Momenteel heeft Stefanie een vriendje en blijft hij bij haar slapen wanneer Stefanie dat wil, of omgekeerd. Op een koude winteravond vroeg Stefanie of ze na het uitgaan bij haar vriendje mocht blijven slapen. Papa zei dat het deze keer niet kon omwille van afspraken de dag nadien. Hij zei dat hij haar om 3u ten laatste thuis verwachtte. Om 5u ’s ochtends werden Ellen en haar partner wakker en kwamen tot de conclusie dat Stefanie niet thuis was gekomen. Haar vader belde haar, maar kreeg geen gehoor. Ook zijn berichten werden niet beantwoord. Ongeveer een half uur later belde Stefanie haar papa terug op: “ik ben bij mijn vriendje en blijf hier slapen.”

Ellen had tijdens onze coachingsessies al geleerd om los te laten waardoor de vader nu zelf de last in deze situatie kon voelen. Voordien was hij eerder bezig met Ellen te sussen om te voorkomen dat zij Stefanie streng zou aanpakken. Maar nu stond hij alleen met zijn bezorgdheid, want Ellen was terug gaan slapen en liet hem weten dat ze het wel zou horen hoe het afgelopen was. Toen Stefanie thuiskwam, legde papa haar voor de eerste keer huisarrest op. Daarop schoot Stefanie in hysterie en begon te hyperventileren. De reactie van haar papa was daarop: “OK, je krijgt volgende week 3 dagen huisarrest en je stelt zelf voor welke dagen je thuisblijft!”. Ellen geloofde haar oren niet en kwam tussen omdat zij vond dat er eens een duidelijke grens gesteld moest worden aan het gedrag van Stefanie. Het gevolg na deze situatie was dat Ellen dagelijks de huid vol gescholden kreeg door Stefanie. De steun die Ellen van haar partner kreeg, bleef bij “Ach ja, dat zijn pubers en het is voor haar nog altijd moeilijk dat haar ouders gescheiden zijn”.

Junior is 14 jaar. Zijn ouders zijn gescheiden toen hij ongeveer 1 jaar oud was. Zijn mama heeft wel enkele relaties gehad, maar deze partners werden altijd ver uit de buurt van Junior gehouden. Als er al eens een andere man in haar leven was, kreeg die de duidelijke regel dat hij altijd langs haar moest als hij een opmerking naar haar zoon toe had. Junior sliep altijd bij mama en hij was en is nog altijd haar grote god, haar beste vriend. Een boterham smeren, kan hij niet … Althans niet bij zijn mama. Huiswerk maken doet hij niet omdat hij beweert het niet te kunnen. “Als hij zegt dat hij het niet kan, mag je hem niet verplichten” zo redeneert zij.

Bij zijn papa is Junior een totaal ander kind. Hij kleedt zich zelfstandig aan, smeert zijn eigen boterhammen en snijdt zijn vlees. Hij maakt zijn huiswerk netjes, gaat op tijd naar bed en komt aan tafel als het etenstijd is. Maar nu hij begint te puberen, beginnen de problemen zich op te stapelen. Junior eist van zijn stiefzusjes dat ze zijn boterhammen smeren terwijl hij languit in de zetel blijft hangen. Hij heeft al over verschillende situaties gelogen bij zijn moeder en roept scheldwoorden als ze het nog maar waagt om hem terecht te wijzen. Zijn moeder heeft een afspraak bij een therapeut gemaakt, maar Junior wilde niet naar de afspraak. De vader komt in mijn coachingpraktijk en vraagt me om raad. “Is het een idee om Junior meer bij mij te laten komen, zodat zijn mama terug op krachten kan komen en ik hem wat kan bijsturen? Hij luistert bij ons tenslotte beter.” Zo luidt de vraag van de vader. Terwijl hij deze vraag stelt, is ook de plusmama mee in mijn praktijk en reageert zij: “Pardon, moet je niet eerst even overleggen met mij hoe ik me daarbij voel? Dan komt alles bij mij terecht, want jij bent altijd uit werken! Je vergeet dat ik dan nog meer als boeman gezien wordt omdat ik de enige ben die regels stel.”

Gewoon pubergedrag?
Daar kan je het op gooien als je liever niet verder kijkt dan dat. Ligt de oorzaak voor deze kinderen dan bij de scheiding? Daar kan je het ook op gooien als dat het jou makkelijker maakt. De oorzaak van het probleem ligt als we heel eerlijk zijn in hoe deze kinderen de jaren daarvoor werden opgevoed, of eerder hoe ze niet werden opgevoed.

Ouders die scheiden, zijn na de scheiding niet meer de ouders die ze zouden zijn als ze geen scheiding doorgemaakt zouden hebben. Gescheiden ouders dragen een pijn mee rond hun kinderen. Ze hebben schuldgevoelens, het gevoel dat ze gefaald hebben omdat ze de kinderen niet hebben gegeven wat de bedoeling was, hebben dikwijls ook compensatiedrang uit angst om de kinderen te verliezen aan de andere kant en willen hun kinderen beschermen voor elke mogelijke bijkomende tegenslag of pijn. Gescheiden ouders worden hierdoor ‘platte vijgen’ zoals ik het altijd noem. Vaders dragen daarbij de bijkomende bezorgdheid dat het meestal de vaders zijn die de kinderen aan hun moeder verliezen als het erop aankomt. (lees ook mijn blog: Tips voor Gescheiden Vaders) Hierdoor begrenzen vaders dikwijls hun kinderen niet meer of te weinig. Ze richten zich op een fijne band met de kinderen en laten de zorg eerder over aan hun nieuwe partner. De plusmama voelt zich in die gevallen geroepen om te compenseren waar de vader in tekortkomt en gaat plaatsvervangend trachten de kinderen de opvoeding te geven die ze nodig hebben. Maar zij worden vervolgens teruggefloten of worden als boeman afgeschilderd. Evengoed gebeurt dit ook omgekeerd: een biologische moeder toont geen ruggengraat en de stiefvader tracht de kinderen bij te sturen.

Lees ook mijn blog: Tips voor gescheiden vaders

Enkele jaren geleden had ik een volwassen vrouw in mijn coachingpraktijk die opgroeide in de 2 samengestelde gezinnen langs beide ouders hun kant. Wat zij me over haar ouders zei, is me bijgebleven: “de enige waar ik echt iets aan heb gehad, was mijn stiefmoeder. Mijn ouders lieten mij maar begaan en gaven me totale vrijheid. Maar mijn stiefmoeder stelde grenzen. Het gaf me een gevoel van veiligheid, want bij haar wist ik tenminste wat ik kon verwachten. Alleen was ik niet zo’n dankbaar kind voor haar, want zoals elke puber ging ik stevig tegen haar in.”

Je zal het in elk opvoedboek vinden: kinderen hebben een kader nodig. Ze moeten zich volledig kunnen ontplooien en dat kunnen ze het best door hen een speelveld te geven waarbinnen ze vrij kunnen bewegen. Vele ouders lijken tegenwoordig alleen maar oor te hebben voor het idee dat hun kinderen vrij moeten kunnen bewegen. Ze lijken door hun schuldgevoel en emoties blind of doof voor het feit dat er ook nog sprake moet zijn van een speelveld. Stel je maar eens voor dat er bij het voetbal voortaan geen regels meer zijn op het veld. Er zijn geen scheidsrechters die met hun gele en rode kaarten waken over de spelregels, geen coaches om richtlijnen te geven. En de spelers hebben alle vrijheid om hun spel te spelen. Je voelt zo al aan dat er dan niet gespeeld kan worden. De spelers zullen chaos voelen en niet weten wat van hen verwacht wordt. Ze hebben dan wel een bal en alle vrijheid om ermee te spelen, maar zonder hun spelregels en grenzen is er geen sprake van een goed spel.

Het is precies zo voor kinderen. Geef hen de vrijheid om zelf te leren en te ontdekken, maar zorg dat er een veilig kader is gecreëerd waarbinnen ze kunnen groeien. Om het in een voorbeeld te zeggen: laat je kind van 6 jaar toe om in het zwembad te springen en te oefenen om te duiken, maar geef de spelregels mee voor de veiligheid van jouw kind. Niet lopen rond het zwembad, geen andere kindjes onderduwen, af en toe pauzeren, …

Je kind is je kind. Het is niet je beste vriend of vriendin, het is niet de man of de vrouw van je leven, het is niet de enige grote liefde in je leven. Je kind moet weten dat je hem of haar onvoorwaardelijk graag ziet. Maar het moet ook leren dat je liefde voor meerdere mensen kan hebben zonder dat dit afbreuk doet aan de liefde voor mekaar. Leert je kind dit niet op jonge leeftijd, dan zal het zelf op latere leeftijd problematische relaties hebben met vrienden, liefjes en de latere partners in hun leven.

Hier slaan vele gescheiden ouders de bal mis. Ze hebben geen partner in hun leven en gaan dan maar gevoelens en verhalen delen met hun kinderen. Deze ouders hebben de beste intenties, want ze willen een nauwe band scheppen met hun kinderen. Ouders willen hun kind het gevoel geven belangrijk te zijn en schuiven onbewust zelfs hun nieuwe partner opzij in de weken dat de kinderen bij hen zijn. Door bijvoorbeeld wat minder met de plusouder te knuffelen wanneer de kinderen in de buurt zijn. Maar er zijn grenzen. Kinderen hebben namelijk makkelijk de neiging om mee zorg op te nemen voor hun ouders. Een kind ziet zijn of haar ouders zo graag dat het er alles voor over heeft. Ze zijn enorm fijngevoelig en voelen het haarfijn aan als één van beide ouders het moeilijk heeft of niet in zijn krachten staat. Zodra een kind aanvoelt dat mama of papa het moelijk of lastig heeft, trekt een kind alle emotionele zorg naar zich toe of gaat het zich stoerder gedragen dan nodig.

Vanuit de systemische psychologie gezien plaatst een kind zich onbewust makkelijk op de plaats van de ontbrekende ouder na een scheiding of een overlijden. Het belang van het kind bestaat erin dat de ouders hun kind in dat geval terugdringen naar de plaats van kind. Een ouder zorgt voor zijn kinderen en de kinderen groeien spelend op terwijl ze de wereld ontdekken. Omgekeerd hoort het niet te zijn. Jammergenoeg is het tegenwoordig teveel wel zo.

Lees ook mijn blog: Onderscheid tussen Opvoeding en Huisregels.

Misschien herinner je je het nog dat je als kind je voet tegen de tafel stompte? Welke reactie kreeg je daarbij aangeleerd? Ik heb het als kind gehoord en zag het ook op de school van mijn kinderen op exact dezelfde manier gebeuren. De kleuter wordt dan bij de hand genomen, de volwassene gaat samen met de kleuter naar de tafel en zegt: “stoute tafel!” Er is geen betere manier dan deze om al van kindsbeen af te leren alle fouten en pijntjes in je leven buiten jezelf te leggen: het is altijd de andere geweest die stout was.

Ik heb geleerd dat het belangrijk is om zelf de consequenties van je eigen gedrag te leren dragen om sterker in het leven te staan. Je leert nadenken over hoe het komt dat je een pijntje of tegenslag hebt, hoe je daar zelf je eigen aandeel in hebt. Pas als je weet dat je zelf je eigen aandeel in alle situaties hebt, kan je zelf ook iets in handen nemen om je terug beter te voelen. Het leven wordt veel waardevoller als je dat kan. Hoe jonger je dit leert, hoe beter om je veerkracht te vinden in dit leven.

Hoe ik het dan aanpak als mijn kinderen hun teen tegen de tafel stoten? Ik troost hen natuurlijk met hun pijntje, maar direct daarna vraag ik hen ook hoe het komt dat ze nu pijn hebben. Die tafel stond er namelijk al .. maar misschien hadden ze hun pantoffels kunnen aandoen, of beter opletten bij het spelen?

Onlangs hoorde ik het verhaal van een 36-jarige man wiens stoppen doorsloegen op het werk. Hij gooide zijn nietjesmachine naar een computerscherm, sloeg enkele stoelen opzij en bonkte met zijn vuist op een deur. Toen zijn moeder dit verhaal te horen kreeg, was haar reactie “hij heeft het nog altijd moeilijk met de scheiding”. De grap in dit verhaal is dat deze man zijn ouders gescheiden zijn in zijn kindertijd.

Je kan je als ouders schuldig voelen omdat je je kind hebt opgezadeld met de last van een scheiding. Je kan je kind hierdoor wat willen sparen van andere kleine en grotere pijntjes. Maar hoe lang ga je je schuldig blijven voelen, hoe lang ga je je kind hierdoor sparen van alle mogelijke groeipijntjes, wanneer is de tijd rijp om de schuld niet meer bij de scheiding te leggen? Kijk, je kan je kinderen nu eenmaal niet beschermen voor de kleine en grote pijntjes van het leven. Als je kind niet de last van een scheiding zou moeten dragen, zou het misschien wel met pesters te maken krijgen, of andere zorgen die je recht door het hart snijden. Het is heel begrijpelijk dat je als ouders je kind wil behoeden voor alle mogelijke kwetsuren en ongemakken. Maar dat kan nu eenmaal niet. Hoe hard je ook je best doet, je kind zal sowieso met uitdagingen te maken krijgen. Is dat slecht? Het helpt misschien als je bedenkt dat al die uitdagingen je kind helpen om sterker in het leven te staan. Tenminste als je je kind toelaat om zelf te leren omgaan met uitdagingen!

Een plusmama vertelde me tijdens haar coachingsessies hoe haar 2 stiefzonen rot- en rotverwend worden. Ze zitten in de middelbare school en helpen nooit met klusjes. Zij zorgt al meer dan 10 jaar voor hen en is de enige die hen wat opvoeding meegeeft. Dat ze beleefd ‘danku’ zeggen, hebben ze bijvoorbeeld van haar geleerd. De plusmama heeft altijd alle zorg voor de jongens opgenomen terwijl hun papa voortdurend in het buitenland zat voor zijn werk en hun mama ‘het niet aankon’. Vroeger had ze hier geen moeite mee omdat de kinderen nog klein waren en ze die zorg nodig hadden. Maar nu ze groter zijn, zou ze verwachten dat ze ook wat zouden helpen hier en daar. Ze loopt echter tegen een zware muur van pure ontgoocheling en frustratie op. Wanneer ze de jongens vraagt om hun kamer op te ruimen, krijgt ze te horen dat ze teveel van hen verwacht. Ze klagen dan tegen hun vader, haar man, waarop haar man haar ook zegt dat ze wat milder moet zijn voor de jongens.

Laatst had ze haar stiefzonen gevraagd om te stofzuigen. Ze hadden allebei een deel van de ruimte gedaan, de ene zonder morren en vluchtig, de andere ook vluchtig maar dan met veel geklaag. Nadien werd de plusmama teruggefloten door haar man: de jongens hadden bij hun mama hun beklag gedaan over de klusjes die ze moesten doen. De mama belde daarop hun vader op om te zeggen dat ze het niet kunnen vond dat de jongens ingezet werden om voor de plusmama te werken. Plusmama kreeg van haar man te horen dat hij de jongens al weinig zag en zij het hen dan niet te moeilijk moest maken. Kan je je voorstellen dat deze gepamperde jongens binnenkort de schoolbanken verlaten en op de arbeidsmarkt terechtkomen? Je kan maar manager zijn en deze jongens in je team krijgen. Ze hebben nooit zelf leren nadenken, nooit geleerd om werk te zien, nooit geleerd om anderen te helpen, nooit geleerd om rekening te houden met anderen, nooit geleerd dat je soms ook gewoon iets moet doen dat niet zo prettig is als je iets wil bereiken. Kortom, ze werden onder een gouden stolp grootgebracht en plots gaat die stolp er af wanneer ze op de arbeidsmarkt komen. Personeelsdiensten krijgen er nu al jammergenoeg mee te maken: vaders die de sollicitatiebrief voor hun kind schrijven en moeders die mee op sollicitatiegesprek komen, ouders die de personeelsbaas op het matje roepen om het uit te leggen als hun kind niet weerhouden is.

Waar gaat het met onze wereld naartoe!?

1. Voel je schuldgevoel en pijn naar je kinderen toe? Weet alvast dat dit normaal is, maar blijf er niet in vasthangen. Je doet er je kinderen geen plezier mee om hen vanuit schuldgevoel op te voeden. Je kinderen zullen de scheiding makkelijker verwerken eens hun ouders zelf hun schuldgevoel hebben afgegooid. Kinderen voelen onbewust die ‘last’. Denk eens aan het positieve dat je na een scheiding wel nog kan meegeven aan je kinderen, zoals bijvoorbeeld wat het betekent om een liefdevolle relatie te hebben als je een nieuwe partner hebt waar je wel een warme relatie mee hebt.
2. Vind je het moeilijk om grenzen te stellen? Hou in het achterhoofd dat je net een voorspelbaar kader creëert wanneer je grenzen stelt en consequent blijft. Bang dat je hen zal verliezen aan de andere ouder als ze het daar leuker vinden? Hou de lange termijn visie in het achterhoofd. Op korte termijn is het misschien heel pijnlijk dat ze kiezen voor de andere kant, maar op lange termijn, wanneer ze zelf ouders worden, zullen ze zich herinneren dat jij aan het ‘opvoeden’ was. Je invloed zal op lange termijn zichtbaar worden.
3. Al van parentificatie gehoord? Wanneer een ouder niet in zijn krachten staat, mentaal of fysiek afwezig is, zal een kind onbewust de zorg van de ouder overnemen. Het kind voelt dan heel goed de noden van de anderen in het gezin aan en zal deze invullen. Je kan dan heel trots zijn op je zorgzame kind die altijd klaarstaat om voor anderen te zorgen. Maar er zit een groot gevaar in: je kind zet de eigen behoeften aan de kant en leert zichzelf volledig wegcijferen. Op latere leeftijd worden dit volwassenen die heel fijngevoelig en attent zijn in de zorg voor andere mensen, maar vraag hen niet wat ze zelf willen. Ze zullen geen contact kunnen maken met wat ze zelf willen of nodig hebben. Is dit wat jij je kind toewenst? Een kind moet kind zijn!
4. Je hebt misschien het gevoel dat je kind het moeilijk heeft met de scheiding, maar spreek het niet uit. Voor je het weet heb je er een vaste waarheid van gemaakt en zie je je kind alleen maar door die filter. Als je je kind als een slachtoffer ziet, zal het zich na verloop van tijd ook als een slachtoffer gedragen. Een kind is het product van wat de ouders ervan maken!
5. Hoe zie jij het leven, hoe wil jij in het leven staan, en hoe wil je dat je kinderen in het leven staan? Hoe wil je dat je kind later als volwassene een eigen gezin runt? Hoe wil je dat je kind zich gedraagt op de werkvloer? Hou deze lange termijn visie in gedachten bij het opvoeden van je kinderen? Komt de gedachte ‘jamaar, …” op? Weet dat alles wat achter die ‘maar’ komt alleen maar excuses zijn om niet te moeten doen wat je moet doen.

Ik zorg ervoor dat ik mijn kinderen vanuit die gedachten voorbereid op een mooi, lang en gelukkig leven. Ik blijf hopen dat hun toekomstige liefje(s) ook ouders hebben die hen op een liefdevolle manier in hun autonomie hebben weten zetten.

Anja Pairoux